Hạt tiêu đen không chỉ là gia vị quen thuộc trong gian bếp mà còn mang đến nhiều lợi ích tuyệt vời đối với sức khỏe. Chứa trong vị cay nồng đặc trưng là kho tàng dưỡng chất dồi dào, hạt tiêu đen xứng đáng được mệnh danh là “vàng đen".

Đặc điểm chung của hạt tiêu

Theo một số tài liệu, hạt tiêu đen đã được sử dụng trong ẩm thực Ấn Độ từ năm 2000 trước công nguyên, sau đó, trở nên phổ biến khắp châu Á và Trung Đông. Loại gia vị này dần lan tới châu Âu và châu Mỹ, len lỏi vào bàn ăn của hàng triệu người trên khắp thế giới.

Theo cuốn sách "The Book of Spice": “Hạt tiêu ngày nay quá phổ biến, được sử dụng rộng rãi và bừa bãi. Trong khi đó, hạt tiêu đen từng là một loại thực phẩm quý hiếm và đắt tiền. Vào thời Trung cổ, người ta có thể thuê nhà và lấy vợ bằng hạt tiêu". Vào thời kỳ này, tiêu đen có giá trị như vàng. Vậy nên nhiều người còn ví von nó là "vàng đen".

Theo Nhà khoa học, Lương y Đa khoa Bùi Đắc Sáng, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Hội Đông y Hà Nội, hạt tiêu là một loại gia vị quen thuộc đối với người Việt. Hạt tiêu không chỉ mang lại giá trị kinh tế cho Việt Nam mà còn là dược liệu quý toàn năng.

Hạt tiêu có tên gọi khác là hồ tiêu, cổ nguyệt, hắc cổ nguyệt, bạch cổ nguyệt. Tên khoa học là Piper nigri L., thuộc họ hồ tiêu Piperaceae.

Theo y học cổ truyền, cây hạt tiêu cho ta hai vị thuốc:

- Hắc hồ tiêu: Quả chưa chín hẳn, phơi khô của cây hạt tiêu.

- Bạch hồ tiêu: Quả chín phơi khô và xát bỏ vỏ ngoài của cây hạt tiêu.

Trong y học cổ truyền, hạt tiêu có vị cay, tính nóng. Dược liệu này quy vào 4 kinh: Kinh Tỳ, Kinh Vị, Kinh Phế, Kinh Đại Tràng. Hạt tiêu chủ trị chứng vị hàn đàm, ói nước, ăn vào ói, tiêu chảy, tay chân lạnh, đau bụng, buồn nôn, nôn ói, thổ tả, phong thấp, viêm khớp…

Hạt tiêu là vị thuốc kích thích tiêu hóa, giảm đau (phải dùng theo đúng chỉ định và liều lượng của người có chuyên môn). Ngoài ra, hạt tiêu còn có tác dụng sát trùng, diệt ký sinh trùng, gây hắt hơi.

Lợi ích của hạt tiêu với sức khỏe

Tăng cường tiêu hóa

Hạt tiêu đen chứa piperine, một hợp chất có khả năng kích thích sản xuất enzyme tiêu hóa, giúp tăng cường hấp thu chất dinh dưỡng và giảm các triệu chứng khó tiêu, đầy hơi, táo bón. Piperine còn có tác dụng giảm viêm loét dạ dày, bảo vệ niêm mạc dạ dày.

Ngoài ra, hạt tiêu đen còn có đặc tính kháng khuẩn, giúp bảo vệ đường tiêu hóa khỏi các tác nhân gây hại. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng quá nhiều hạt tiêu đen có thể gây kích ứng dạ dày. Vì vậy, chỉ nên sử dụng một lượng vừa phải để đạt được hiệu quả tốt nhất.

Cải thiện sức khỏe tim mạch

Hạt tiêu đen chứa nhiều chất chống oxy hóa, đặc biệt là piperine. Các chất này giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do, từ đó làm giảm stress oxy hóa - một yếu tố nguy cơ gây ra các bệnh tim mạch. Bên cạnh đó, piperine trong hạt tiêu đen có khả năng giảm viêm trong cơ thể. Viêm mạn tính có liên quan đến sự phát triển của bệnh tim mạch, vì vậy việc giảm viêm có thể giúp bảo vệ tim.

Một số nghiên cứu cũng cho thấy piperine có thể giúp giảm mức cholesterol xấu (LDL) và triglyceride trong máu, đồng thời tăng mức cholesterol tốt (HDL). Điều này có lợi cho sức khỏe tim mạch vì cholesterol cao là một yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch và các bệnh tim mạch khác.

Tốt cho não bộ

Piperine trong hạt tiêu đen có thể giúp cải thiện trí nhớ, tăng cường khả năng tập trung và giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và Parkinson. Hạt tiêu đen cũng có thể giúp giảm stress, lo âu và trầm cảm, mang lại tinh thần thoải mái, sảng khoái.

Ngoài piperine, hạt tiêu đen còn chứa các chất chống oxy hóa khác như vitamin C, flavonoid, carotenoid. Các chất này cũng có tác dụng bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do gốc tự do gây ra. Sử dụng hạt tiêu đen đồng thời có thể giúp cải thiện lưu thông máu đến não, đảm bảo cung cấp đủ oxy và dưỡng chất cho hoạt động của não.

Tăng cường hệ miễn dịch

Hạt tiêu đen là nguồn cung cấp dồi dào vitamin C và mangan, hai dưỡng chất thiết yếu cho hệ miễn dịch. Vitamin C giúp chống lại các gốc tự do, tăng cường sức đề kháng, trong khi mangan hỗ trợ sản xuất tế bào miễn dịch, bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây bệnh.

Một số nghiên cứu cho thấy piperine trong hạt tiêu đen có thể kích thích sản xuất các tế bào bạch cầu, các tế bào quan trọng trong hệ miễn dịch có nhiệm vụ tiêu diệt vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh khác.

Giảm nguy cơ ung thư

Piperine trong hạt tiêu đen có khả năng chống lại sự hình thành và phát triển của tế bào ung thư. Một số nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng hạt tiêu đen có thể giúp giảm nguy cơ ung thư đại tràng, ung thư vú và ung thư phổi.

Giảm đau và chống viêm

Nhờ đặc tính chống viêm, hạt tiêu đen giúp giảm đau khớp, đau cơ và các triệu chứng viêm khác hiệu quả. Nhờ vào khả năng giảm đau và chống viêm, hạt tiêu đen đã được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị các bệnh như: đau khớp, đau cơ, đau đầu, đau bụng kinh.

Hỗ trợ giảm cân

Piperine trong hạt tiêu đen có thể giúp tăng cường trao đổi chất, đốt cháy calo và giảm mỡ thừa, từ đó hỗ trợ quá trình giảm cân hiệu quả. Hạt tiêu đen cũng giúp tạo cảm giác no lâu, hạn chế cảm giác thèm ăn, giúp bạn kiểm soát lượng thức ăn nạp vào cơ thể tốt hơn.

Một số lưu ý khi sử dụng hạt tiêu

- Một lượng lớn hạt tiêu đen vào cơ thể thông qua đường uống có thể mắc vào trong phổi. Tai nạn này có thể gây tử vong, nhất là với trẻ nhỏ. Vì vậy nên hạn chế cho trẻ ăn các món có chứa nhiều tiêu đen hay tiếp xúc trực tiếp với loại hạt này.

- Tiêu đen có thể làm thay đổi thời gian hấp thụ các loại thảo mộc hay các thuốc bổ sung trong cơ thể người dùng, làm giảm tác dụng của thảo mộc hay các loại thuốc này. Vậy nên khi sử dụng các loại thảo mộc bạn nên thận trọng trong việc dùng tiêu đen.

- Khi dùng các loại thuốc giảm đau, chống viêm, chống oxy hóa: Vì tiêu đen cũng có những công dụng này, nên khi dùng những thuốc trên cần hạn chế sử dụng tiêu đen để tránh cộng hưởng gây tác dụng phụ.

- Nếu dùng quá nhiều hạt tiêu có thể dẫn đến đau bụng hay các hiệu ứng đường tiêu hóa khác. Vậy nên nếu đang mắc các bệnh về tiêu hóa như liên quan đến dạ dày, đại tràng bạn nên hạn chế sử dụng tiêu đen.

- Hạn chế cho tiêu đen vào món ăn trước khi nấu vì nhiệt độ đun nấu có thể khiến tiêu đen biến đổi thành các chất độc hại, gây nguy cơ ung thư. Đun nấu lâu cũng khiến tiêu đen mất hương vị đặc trưng. Tốt nhất bạn nên cho gia vị này vào món ăn ngay khi vừa nấu xong.

- Hạt tiêu đen dùng tới đâu xay tới đó, như thế sẽ giúp bảo toàn hương vị đặc trưng và chất lượng tiêu bột khi sử dụng. Bảo quản tiêu bột tốt nhất nên dùng lọ thủy tinh có nắp đậy kín, cẩn trọng bạn có thể bọc thêm một mảnh khăn ăn lên nắp lọ tiêu.

- Trong quá trình bảo quản hạt tiêu đen, nếu tiêu có dấu hiệu ẩm mốc nên chọn cách phơi nắng thay vì bỏ lên chảo rang.

- Nên chọn mua tiêu đen nguyên hạt đem về xay thay vì mua tiêu bột để dễ đánh giá chất lượng tiêu mua hơn, tránh mua phải tiêu bột có pha cuống lá hay tiêu lép để tăng trọng lượng.

Lam Anh (t/h)