Sức khỏe trở thành tài sản kinh tế quan trọng nhất
Trong nhiều thập kỷ qua, khái niệm "phát triển kinh tế" thường được đo bằng chỉ số tăng trưởng GDP, giá trị sản xuất, thương mại hay đầu tư. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ XXI, sức khỏe con người – cả thể chất lẫn tinh thần – đang dần trở thành nguồn vốn kinh tế cốt lõi nhất của mỗi quốc gia . Một nền kinh tế khỏe mạnh không chỉ là nơi có năng suất cao, mà còn là nơi người dân sống thọ, ít bệnh tật, hạnh phúc và được bảo vệ bởi môi trường lành mạnh.
Các nhà kinh tế học hiện đại gọi đây là nền kinh tế sức khỏe (Health Economy) – nơi sức khỏe được xem là tài sản, không phải chi phí. Đầu tư cho sức khỏe, phòng ngừa bệnh tật, chế độ dinh dưỡng, giáo dục lối sống lành mạnh và công nghệ y tế đều trở thành động lực mới của tăng trưởng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), lĩnh vực chăm sóc sức khỏe toàn cầu hiện chiếm hơn 10% GDP thế giới và đang là một trong những ngành phát triển nhanh nhất, vượt qua cả năng lượng và công nghiệp nặng trong tốc độ đổi mới.
Sức khỏe đang dần trở thành tài sản kinh tế quan trọng nhất. (Ảnh minh họa)
Ba động lực mới của kinh tế sức khỏe
Kinh tế sức khỏe toàn cầu đang được định hình bởi ba trụ cột chiến lược lớn: Kinh tế xanh , Kinh tế số và Xã hội già hóa .
Kinh tế xanh hướng tới phát triển bền vững, khai thác tài nguyên thiên nhiên hài hòa với môi trường. Trong lĩnh vực y tế, điều này thể hiện qua việc phát triển dược liệu sạch, quy trình sản xuất carbon thấp, tái chế vật tư y tế và giảm thiểu rác thải hóa học.
Kinh tế số – với dữ liệu, nền tảng trực tuyến và trí tuệ nhân tạo (AI) – đang số hóa mọi lĩnh vực của y tế: từ chẩn đoán, quản lý bệnh án, đến hệ sinh thái "digital health". Dữ liệu trở thành nguồn tài sản mới, nơi mỗi chỉ số sinh học, xét nghiệm, hay thậm chí thói quen sinh hoạt của cá nhân có thể góp phần xây dựng hệ thống dự báo bệnh tật.
Xã hội già hóa là thách thức nhưng cũng là cơ hội kinh tế khổng lồ. Khi tuổi thọ tăng, chi tiêu cho sức khỏe, dinh dưỡng, phục hồi chức năng và chăm sóc tại nhà trở thành ngành dịch vụ khổng lồ. Nhiều nước coi đây là "nền công nghiệp bạc" – silver economy – với giá trị hàng nghìn tỷ USD mỗi năm.
AI và chuyển đổi số trong y tế hiện đại
Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi ngành y một cách sâu sắc.
AI có thể phân tích hình ảnh X-quang , giải mã dữ liệu gen , phát hiện sớm ung thư , tư vấn lâm sàng và thiết kế thuốc mới chỉ trong vài giờ.
Những mô hình như ChatGPT , DeepMind MedPaLM , hay BioGPT đang được huấn luyện trên hàng triệu bài báo y khoa, giúp bác sĩ tiếp cận tri thức toàn cầu tức thì. AI không thay thế bác sĩ, mà trở thành trợ lý tri thức , giúp họ ra quyết định chính xác và nhanh chóng hơn.
Trong tương lai, mỗi người có thể sở hữu " hồ sơ sức khỏe kỹ thuật số " – nơi AI theo dõi dinh dưỡng, giấc ngủ, hormone, cảm xúc và cảnh báo sớm nguy cơ bệnh tật. Y học từ đó chuyển từ "chữa bệnh" sang "phòng bệnh chủ động".
Kinh tế xanh và thảo dược – nguồn "vàng xanh" cho sức khỏe
Cùng với sự trỗi dậy của kinh tế xanh, y tế toàn cầu đang bước vào thời kỳ "xanh hóa ngành sức khỏe ". Các sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ thiên nhiên, y học cổ truyền và thảo dược bản địa trở thành xu hướng tiêu dùng mạnh mẽ ở châu Âu và Bắc Mỹ.
Tại Việt Nam, với hơn 5.000 loài cây thuốc quý , chúng ta đang nắm trong tay "kho báu xanh" có thể phát triển thành chuỗi giá trị xuất khẩu dược liệu toàn cầu. Các doanh nghiệp Việt đã bắt đầu nghiên cứu theo hướng "thực phẩm là thuốc" (Food as Medicine) , kết hợp nguyên lý Đông y và sinh học hiện đại để tạo ra sản phẩm vừa hỗ trợ điều trị, vừa nâng cao miễn dịch.
Đặc biệt, các công trình gần đây cho thấy AI có thể mô phỏng tác động đa tầng của hoạt chất thảo dược lên hệ miễn dịch và nội tiết , giúp chuẩn hóa công thức cổ truyền thành dạng thuốc hoặc thực phẩm chức năng hiện đại.
Việt Nam có nhiều loại dược liệu quý, là "kho báu xanh" có thể phát triển thành chuỗi giá trị xuất khẩu dược liệu toàn cầu. (Ảnh: Báo Công thương)
Việt Nam trở thành quốc gia có dân số già vào năm 2035
Theo dự báo của Liên Hợp Quốc, đến năm 2035, Việt Nam sẽ chính thức trở thành quốc gia có dân số già , với hơn 20% dân số trên 60 tuổi. Cùng lúc, các bệnh mãn tính như tim mạch, tiểu đường, ung thư, thoái hóa thần kinh... cũng có xu hướng tăng mạnh.
Thay vì tập trung vào chữa trị, y tế hiện đại phải chuyển sang quản lý sức khỏe suốt đời . Bảo hiểm y tế cần đổi mới tư duy – từ chi trả cho bệnh sang đầu tư cho phòng ngừa .
Nhiều quốc gia đã triển khai mô hình "bảo hiểm sức khỏe chủ động", trả thưởng cho người duy trì cân nặng, tập thể dục hoặc dinh dưỡng lành mạnh. Đây không chỉ là chính sách y tế, mà còn là chiến lược kinh tế thông minh giúp giảm chi phí bệnh tật trong dài hạn.
Đông – Tây hội tụ trong y học hiện đại
Y học cổ truyền từng bị xem là "phi khoa học", nhưng với sinh học hệ thống và dữ liệu omics (genomics, proteomics, metabolomics) , thế giới đang nhìn nhận lại giá trị của nó.
Nhiều công thức cổ phương đã được chứng minh có khả năng điều hòa miễn dịch, cân bằng hormone và chống viêm đa tầng , phù hợp với lý thuyết network medicine (y học mạng lưới) – nơi bệnh được hiểu là sự mất cân bằng hệ thống chứ không chỉ là lỗi ở một cơ quan.
Khi AI tham gia vào phân tích hàng nghìn hợp chất tự nhiên, nó có thể mô hình hóa cơ chế tác động của từng vị thuốc lên mạng lưới sinh học người , mở đường cho một mô hình mới: Y học Hợp nhất (Unified Medicine) – nơi tri thức Đông Tây giao thoa, giữa truyền thống và công nghệ.
Xu hướng phòng bệnh, sống xanh và chủ động sức khỏe
Đại dịch COVID-19 đã khiến hàng tỷ người nhận ra: sức khỏe không chỉ là chuyện bệnh viện mà là trách nhiệm của chính mình .
Xu hướng tiêu dùng " wellness economy " (nền kinh tế chăm sóc toàn diện) đang bùng nổ – từ yoga, thiền, dinh dưỡng xanh đến thực phẩm hữu cơ, thực phẩm chức năng và dịch vụ chăm sóc tinh thần.
Tại châu Âu, chi tiêu cho sức khỏe cá nhân đã vượt 5.000 tỷ USD mỗi năm. Ở Việt Nam, tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng, mở ra thị trường khổng lồ cho các sản phẩm thảo dược, thực phẩm xanh, dịch vụ trị liệu và AI chăm sóc sức khỏe.
Người Việt ngày nay muốn phòng bệnh hơn chữa bệnh, muốn sống khỏe chứ không chỉ sống thọ. Đây là bước chuyển tư duy căn bản – và cũng là cơ hội vàng cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực sức khỏe.
Vai trò của bảo hiểm và chính sách công trong kinh tế sức khỏe
Kinh tế sức khỏe không thể bền vững nếu thiếu hệ thống tài chính y tế thông minh .
Các chính phủ cần coi chi tiêu y tế là đầu tư sinh lợi lâu dài chứ không phải gánh nặng ngân sách. Chính sách thuế, quỹ bảo hiểm và đầu tư tư nhân cần khuyến khích doanh nghiệp phát triển sản phẩm phòng ngừa bệnh, chăm sóc sức khỏe cộng đồng, và ứng dụng AI trong y tế.
Ở một số quốc gia Bắc Âu, mô hình "bảo hiểm thưởng sức khỏe" đã được triển khai thành công: người dân được giảm phí bảo hiểm nếu duy trì thói quen sống tích cực. Mô hình này giúp giảm 15–20% chi phí y tế quốc gia mỗi năm – minh chứng rõ rằng sức khỏe tốt là lợi ích kinh tế thật.
Hướng tới mô hình kinh tế sức khỏe bền vững
Một mô hình kinh tế sức khỏe bền vững cần hội tụ năm yếu tố:
- Phòng ngừa chủ động,
- Chăm sóc cá thể hóa,
- Sản phẩm tự nhiên và xanh,
- Bảo hiểm thông minh,
- Công nghệ và AI bao trùm.
Nếu được định hướng đúng, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành "trụ cột tăng trưởng thứ năm" bên cạnh công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ và kinh tế số.
Đây không chỉ là chiến lược y tế, mà còn là hướng đi chiến lược cho tương lai phát triển bền vững – nơi sức khỏe trở thành thước đo thực chất của thịnh vượng.
Kết luận
Trong kỷ nguyên hậu công nghiệp, sức khỏe là tài sản bền vững nhất .
Khi khoa học, AI và y học cổ truyền hội tụ, Việt Nam có cơ hội mở ra con đường riêng – từ thảo dược bản địa đến công nghệ sinh học , từ tri thức cổ truyền đến dữ liệu số, hình thành một nền kinh tế sức khỏe xanh, số và nhân văn .
Đó không chỉ là tương lai của ngành kinh tế sức khoẻ , mà còn là con đường phát triển của quốc gia trong thế kỷ 21 – nơi "phát triển con người" và "bảo vệ hành tinh" cùng hòa làm một.
(Tiêu đề chính và tiêu đề phụ do tòa soạn đặt lại)