1. Vai trò của YHCT trong hệ thống y tế Việt Nam
Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã đẩy mạnh các chính sách nhằm nâng cao vị thế của y học cổ truyền (YHCT) trong hệ thống y tế quốc gia. Chỉ thị số 25/CT-TTg ngày 16/9/2025 của Thủ tướng Chính phủ, y học cổ truyền được xác định là "tài sản văn hóa quý báu của dân tộc", cần được bảo tồn, kế thừa và phát triển trong bối cảnh hội nhập và đổi mới y tế toàn diện.
Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị (tháng 9/2025) cũng nhấn mạnh mục tiêu "100% trạm y tế xã được đầu tư đủ nguồn lực", đồng thời nâng tỷ lệ khám, chữa bệnh (KCB) bảo hiểm y tế tại trạm lên trên 20%. Đây là cơ sở hạ tầng quan trọng để triển khai mô hình kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại một cách đồng bộ, bền vững.
2. Hoàn thiện khung chính sách phát triển y học cổ truyền
Hệ thống chính sách phát triển y học cổ truyền hiện nay được thiết kế khá toàn diện, từ hành lang pháp lý, nhân lực, đến mạng lưới cung ứng dịch vụ và dược liệu, cụ thể:
- Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 (Luật số 15/2023/QH15) khẳng định YHCT và kết hợp YHCT – y học hiện đại (YHHĐ) là phạm vi hành nghề hợp pháp, được phân tầng kỹ thuật và cập nhật liên tục năng lực chuyên môn.
- Quyết định 1893/QĐ-TTg (25/12/2019) đề ra mục tiêu phát triển YHCT và kết hợp với YHHĐ đến năm 2030, tập trung vào hệ thống mạng lưới, nhân lực, nghiên cứu và công nghiệp dược liệu.
- Quyết định 376/QĐ-TTg (17/3/2021) phê duyệt Chương trình phát triển công nghiệp dược và dược liệu đến năm 2045, tạo nền tảng cho chuỗi cung ứng thuốc cổ truyền đạt chuẩn.
- Tài liệu hướng dẫn trạm y tế xã (QĐ 2919/QĐ-BYT, 2014) quy định cụ thể các gói dịch vụ cơ bản, trong đó có dịch vụ YHCT.
- Danh mục mã thuật ngữ dùng chung cho YHCT (2552/QĐ-BYT, 2025) giúp thống nhất trong ghi chép, thanh toán và thống kê bảo hiểm y tế.
Ngoài ra, các khuyến nghị quốc tế của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng nhấn mạnh vai trò của YHCT trong chăm sóc sức khỏe ban đầu và quản lý bệnh mạn tính, khuyến khích các quốc gia tích hợp YHCT vào hệ thống y tế, phù hợp với tinh thần Tuyên bố Astana (2018).
YHCT đang được kết hợp hiệu quả cùng y học hiện đại.
3. Thực tiễn triển khai ở tuyến cơ sở: Tín hiệu tích cực
Tuyến y tế cơ sở – đặc biệt là trạm y tế xã, phường – là nơi người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ YHCT nhất. Theo Niên giám thống kê y tế, đến năm 2020, tỷ lệ lượt khám chữa bệnh có sử dụng hoặc kết hợp YHCT tại tuyến xã đạt khoảng 30,3%.
Nhiều địa phương đã đạt được kết quả nổi bật: Nghệ An có tới 94% trạm y tế cung cấp dịch vụ YHCT (2024), trong khi mô hình can thiệp tại Thanh Hóa giúp nâng tỷ lệ KCB YHCT tại 2 xã từ 33,8% lên 53,9% sau khi triển khai mô hình phối hợp.
Hầu hết các trạm đã áp dụng quy trình hướng dẫn kỹ thuật theo tài liệu QĐ 2919/QĐ-BYT và danh mục kỹ thuật YHCT được thanh toán BHYT. Các chỉ số giám sát cũng được thống nhất, bao gồm tỷ lệ trạm có dịch vụ YHCT, tỷ lệ lượt KCB YHCT/kết hợp, và tỷ lệ bệnh mạn được quản lý bằng gói tích hợp.
4. Phát triển nhân lực và năng lực chuyên môn
Nguồn nhân lực là yếu tố then chốt trong phát triển y học cổ truyền. Hiện cả nước có 14 cơ sở đào tạo đại học chuyên ngành y dược cổ truyền, trong đó có Học viện Y – Dược học cổ truyền Việt Nam giữ vai trò đầu ngành.
Tuy nhiên, nhiều trạm y tế tuyến xã, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, vẫn thiếu cán bộ có chuyên môn YHCT. Chính phủ vì vậy đã yêu cầu các cơ sở đào tạo khối ngành sức khỏe lồng ghép nội dung YHCT vào chương trình giảng dạy, đồng thời tổ chức đào tạo liên tục (CME) và luân phiên cán bộ YHCT từ tuyến huyện về hỗ trợ kỹ thuật cho tuyến cơ sở.
5. Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị
Một trong những rào cản lớn hiện nay là thiếu trang thiết bị và thuốc YHCT tại trạm y tế. Nhiều cơ sở vẫn chưa có đủ máy châm cứu, đèn hồng ngoại, giường xoa bóp hay tủ thuốc dược liệu đạt chuẩn.
Theo định hướng của Nghị quyết 72-NQ/TW, các trạm y tế xã sẽ được đầu tư đồng bộ, tăng cường sử dụng bảo hiểm y tế và ưu tiên trang thiết bị phục vụ YHCT. Việc đảm bảo cơ sở vật chất đầy đủ không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn góp phần khuyến khích người dân sử dụng các phương pháp điều trị cổ truyền an toàn, hiệu quả.
6. Mô hình phối hợp YHCT – YHHĐ: Hiệu quả từ thực tiễn
PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh, Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam, cho biết: "Sự kết hợp giữa y học cổ truyền và y học hiện đại mang lại hiệu quả điều trị toàn diện hơn, đặc biệt với các bệnh mạn tính, phục hồi chức năng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng".
Các mô hình phối hợp đã được triển khai hiệu quả ở nhiều địa phương:
- Khám và điều trị kết hợp "2 trong 1": Sàng lọc và chẩn đoán theo YHHĐ, sau đó phối hợp phác đồ YHCT (châm cứu, xoa bóp, thuốc cổ truyền, dưỡng sinh) cho các bệnh lý cơ xương khớp, rối loạn giấc ngủ, tiêu hóa, phục hồi sau tai biến…
- Quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng: Kết hợp YHHĐ và các liệu pháp YHCT không dùng thuốc như dưỡng sinh, thực dưỡng, châm cứu hỗ trợ trong điều trị tăng huyết áp, đái tháo đường, thoái hóa khớp, COPD…
- Cung ứng thuốc YHCT an toàn: Sử dụng dược liệu có nguồn gốc rõ ràng, đạt chuẩn chất lượng, tăng cường kiểm soát và phòng chống thuốc giả.
- Liên kết và chuyển tuyến 2 chiều: Sau điều trị tại bệnh viện, người bệnh được tiếp tục phục hồi chức năng bằng YHCT tại trạm y tế xã, giảm nguy cơ tái nhập viện và chi phí điều trị.
- Xã hội hóa và hợp tác cộng đồng: Phối hợp Hội Đông y địa phương tổ chức khám lưu động, xây dựng vườn thuốc nam mẫu, bảo tồn cây thuốc bản địa và tuyên truyền chăm sóc sức khỏe bằng phương pháp tự nhiên.
7. Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ
Chính phủ khuyến khích các cơ sở nghiên cứu phát triển thuốc dược liệu, bài thuốc cổ truyền, đồng thời ứng dụng công nghệ hiện đại trong kiểm nghiệm, bào chế và quản lý chất lượng. Việc nghiên cứu lâm sàng nhằm chứng minh tính an toàn, hiệu quả của YHCT giúp tăng niềm tin của người dân và chuẩn hóa dịch vụ trong hệ thống y tế.
Chính phủ khuyến khích các cơ sở nghiên cứu phát triển thuốc dược liệu, bài thuốc cổ truyền.
8. Giải pháp nâng cao hiệu quả phối hợp
PGS.TS Đậu Xuân Cảnh cho biết, để YHCT thực sự phát huy vai trò trong chăm sóc sức khỏe nhân dân, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm:
- Đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất cho tuyến cơ sở, đặc biệt là trang thiết bị YHCT thiết yếu.
- Đào tạo và bồi dưỡng nhân lực YHCT, khuyến khích luân phiên cán bộ, kết hợp giữa đào tạo chính quy và đào tạo ngắn hạn.
- Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, giúp người dân hiểu và tin tưởng hơn vào hiệu quả của YHCT, sử dụng đúng cách và an toàn.
- Tăng cường nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ trong YHCT để chuẩn hóa quy trình, phát triển thuốc và phương pháp điều trị hiện đại hóa.
- Liên thông tuyến điều trị, kết hợp chặt chẽ giữa y tế cơ sở và y tế chuyên sâu, đặc biệt trong quản lý bệnh mạn tính và phục hồi chức năng lâu dài.
9. Hướng tới một nền y tế kết hợp toàn diện
Việc lồng ghép y học cổ truyền vào hệ thống y tế quốc gia không chỉ góp phần bảo tồn di sản y học dân tộc mà còn mở rộng cơ hội chăm sóc sức khỏe cho người dân, đặc biệt ở vùng nông thôn, miền núi.
Khi được đầu tư đồng bộ về nhân lực, cơ sở vật chất và chính sách, YHCT sẽ ngày càng khẳng định vai trò trong hệ thống y tế hiện đại – nơi các giá trị truyền thống và tiến bộ khoa học cùng song hành vì sức khỏe cộng đồng.
Việc đẩy mạnh chăm sóc sức khỏe người dân thông qua giải pháp đẩy mạnh lồng ghép y học cổ truyền, kết hợp y học hiện đại vào hệ thống y tế quốc gia, đặc biệt là ở tuyến cơ sở, là một bước đi quan trọng cũng như cung cấp thêm cơ hội chăm sóc, bảo vệ sức khỏe trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân.
Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nhằm phát triển y học cổ truyền và kết hợp với y học hiện đại. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao, cần có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, nhân lực và nâng cao nhận thức cộng đồng. Chỉ khi đó, y học cổ truyền mới phát huy được hết tiềm năng của mình trong việc chăm sóc sức khỏe nhân dân.
Lan Thủy
Theo: Suckhoedoisong.vn